چارچوب سندای برای کاهش خسارات بلایای طبیعی

و دستیابی به توسعه پایدار

دکتر کیانوش قلاوند؛ عضو انجمن اقتصاد کشاورزی ایران

بسم الله الرحمن الرحیم

در طول تاریخ، طبیعت چهره خشن خود را با پدیده های ویرانگری نظیر زمین لرزه، فوران آتشفشان، خشکسالی، ‌جاری شدن سیل، پدیده النینو، گردباد، طوفان های حاره ای و دریایی، موج سرما و یخبندان به انسان نشان داده و شالوده زندگی بشر را از بدو پیدایش آن با خطر مواجه کرده است. با توجه به اینکه این گونه فرآیندهای طبیعی اثرات منفی بر زندگی انسان داشته اند، ‌از این رو از دیدگاه برخی صاحبنظران از آنها به عنوان بلایای طبیعی نام برده شده است. 

مرور وقایع و آمارها در طول 20 سال گذشته نشان می دهد که بلایای طبیعی باعث مرگ بیش از سه میلیون نفر و زخمی و بی خانمان شدن و مهاجرت بیش از 80 میلیون نفر از خانه و کاشانه خود در جهان شده است. بنا بر گزارشات تنها طی سال های 1997-1996 میلادی خسارت های ناشی از بلایای طبیعی ویرانگر به بیش از 400 میلیارد دلار رسید و این در حالیست که در دهه قبل میزان خسارت 147 میلیارد دلار، و در دو دهه قبل، یکصد میلیارد دلار گزارش شده است ضمن این که امروزه میزان وقوع بلایای طبیعی نسبت به سه دهه گذشته 3 برابر و زیان های مالی ناشی از آن ها 8 برابر شده است.

بر اساس آمارهای منتشر شده کشورمان ایران جزء 10 کشور بلا خیز جهان است و 90 درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از سیل و زلزله قرار دارند. بنا بر گزارشات متعدد بلایای طبیعی تنها در دهه گذشته بیش از 2157 میلیارد ریال خسارت به کشور ما وارد نموده است و کشور ما را از نظر آمار و وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم جهانی قرار داده است. در دهه های گذشته بیش از 120 هزار نفر از مردم ایران بر اثر وقوع بلایای طبیعی کشته شده اند که از این تعداد 76 درصد بر اثر زلزله، 13 درصد بر اثر سیل و 11 درصد بر اثر سایر بلایای طبیعی جان خود را از دست داده اند. تجربه نشان داده است که اقدام مسئولانه در بروز بلایا تنها داشتن اطلاعات کافی نیست بلکه علاوه بر آن باید درک درستی از آنچه استراتژی راهبردی برای اقدام مناسب است وجود داشته باشد.

تلاشهای اولیه برای ایجاد یک برنامه بین المللی مدیریت سوانح بلابای طبیعی در سازمان ملل متحد به دهه هشتاد میلادی بر می گردد که منجر به نام گذاری هفته دوم اکتبر به عنوان هفته بین المللی کاهش ریسک سوانح طبیعی در سال 1989 شد.

اما نهایتا دهه 90 میلادی به عنوان دهه بین المللی کاهش سوانح بلابای طبیعی اعلام گردید و به دنبال آن اولین کنفرانس جهانی کاهش سوانح بلابای طبیعی در یوکوهامای ژاپن در مه 1994 برگزار شد. این کنفرانس منجر به تعیین راهبردی بین المللی برای کاهش ریسک و داشتن جهانی امن تر به نام راهبرد یوکوهاما گردید.

به نظر می رسد یکی از راههای پاسخ به نگرانی افزایش خطرات بلایای طبیعی، اجرای دقیق راهکارهای اجرایی و پیشنهاد شده چارچوب سندای ( 2030-2015) است که مهمترین راهبرد کاهش خطر پذیری بلایای طبیعی سازمان ملل برای 15 سال آتی می باشد. چارچوب سندای  که بررسی های اولیه و کارشناسانه آن توسط کشورهای مختلف در فاصله سالهای 2012 تا 2015 صورت گرفته است مورد حمایت سازمان ملل متحد نیز قرار گرفته است.

به بیانی دیگر چارچوب سندای ابزاری است که جایگزین راهبرد هیوگو (2015-2005) تحت عنوان »برگشت پذیر نمودن جوامع و ملتها« در برابر خسارات بلایا و حوادث شده است.

چارچوب سندای براساس عناصری شکل گرفته است که فعالیت کشورها بر اساس معاهدات مشابه گذشته را همچنان تقویت و ضمانت نماید و علاوه بر آن منجر به نوآوری هایی از سوی صاحب نطران و متخصصان کشورهای ذینفع در این امر باشد.

علاوه براین، در اهداف چارچوب سندای مواردی همچون ضرورت درک بهتر خطرپذیری، مدیریت مواجهه با آسیب پذیری، پاسخگویی و مسئولیت پذیری، به چشم می خورد.

همچنین به رسمیت شناختن دینفعان و نقش آنها در ایجاد ریسکهای جدید، و برگشت‌پذیری سریع زیر ساختهای بهداشتی و فرهنگی، تقویت همکاریهای بین المللی و افزایـــش میزان مشارکت جهانی به ویژه جذب حمایت های مالی و اختصاص وام از سوی موسسات مالی بین‌المللی، دیگر موارد این چارچوب می باشد. 

فاجعه از آنجا ناشی میشود که براساس آمار سازمان ملل، تنها 0.4 درصد از بودجه 135.2 میلیارد دلاری کمک‌های جهانی یعنی تقریبا 540 میلیون دلار صرف کاهش خطر بلایای طبیعی می‌شود. در حالی که پنج برابر بودجه فعلی باید برای کاهش اثرات بلایای طبیعی در نظر گرفته شود. هر چند در نشست سال گذشته سازمان ملل در استانبول ترکیه تصمیم گرفته شد که این بودجه از نیم درصد به یک درصد برسد. اما بسیاری از متخصصان و صاحب نظران مهمترین تغییرات ایجاد شده در این سند را، تاکید قوی بر مدیریت ریسک سوانح و بلایای طبیعی به جای مدیریت سوانح، و تعیین اهداف اختصاصی جهانی می دانند.

برخی از اهداف مهم این چارچوب عبارتند از: کاهش خطر پذیری سوانح، تمرکز بر پیشگیری از ریسک های جدید، کاهش ریسک های موجود، تقویت برگشت پذیری، کاهش مرگ و میر سوانح، کاهش خسارت‌های اقتصادی تا حد ممکن، کاهش خسارات تاسیسات زیر بنایی و خدمت رسانی، افزایش دسترسی و توسعه سامانه‌های هشدار پیش هنگام مخاطرات، سامانه های برآورد و اطلاع رسانی ریسک سانحه.

بنابراین باید اذعان داشت که امروزه با افزایش میزان حوادث و بلایای طبیعی در جهان، کاهش خطر پذیری سوانح به عنوان یک اولویت جهانی نیازمند تلاش جمعی سیاستگزاران، مدیران، متخصصان و کلیه ذینفعان این حوزه میباشد و در این راستا بهره گیری ماهرانه و هوشمندانه از دانش و تجارب جهانی همچون اجرای دقیق راهکارهای مندرج در چارچوب سندای می تواند گامی موثر و ضرورتی انکار ناپذیر در کاهش میزان خسارات بلای طبیعی غیر مترقبه در ایران و جهان باشد. امید است که صاحب نظران، سیاست گزاران و برنامه ریزان کشور نیز با بهره گرفتن از ارتباطات با نهادها و سازمانهای بین المللی و تدوین استراتژی های بلند مدت و معقولانه بتوانند دستیابی کشور به توسعه پایدار را با مدیریت ریسک سوانح و بلایای طبیعی تضمین نمایند که این همان پیام ماهوی چارچوب سندای برای توسعه پایدار می باشد.